Του Νίκου Διαμαντάκου
Θα παρουσιάσω πρώτα, με πολλή συντομία, τον ιδρυτή του Παρθεναγωγείου Ιωάννη Κασσαβέτη. Γεννήθηκε το 1777 στη Ζαγορά. Είχε αδελφούς: α) Τον Νικόλαο, συμμαθητή του Ρήγα Φεραίου στο Ελληνομουσείο Ζαγοράς και δάσκαλο αργότερα στο ίδιο σχολείο, β) τον Αλέξανδρο, πατέρα του Ιερωνύμου, προέδρου της Επαναστατικής Κυβέρνησης του Πηλίου, στην επανάσταση του 1878. Έζησε πολλά χρόνια στη Σμύρνη, στο Λονδίνο και στην Τεργέστη. Μορφώθηκε, έμαθε ξένες γλώσσες και απέκτησε μεγάλη περιουσία με το εμπόριο. Μετά τη λήξη της επανάστασης του 1821, εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Σύρο, μέχρι τον θάνατό του, το 1876.
Είχε γιους τον Δημήτριο και τον Αλέξανδρο, που ξενιτεύτηκαν στην Αίγυπτο και ίδρυσαν στην Αλεξάνδρεια τον εμπορικό οίκο «Αδελφοί Κασσαβέτη και Σία», τον πρώτο από Πηλιορείτες. Το 1867 ίδρυσε κληροδότημα για την κάλυψη των εξόδων λειτουργίας του Παρθεναγωγείου και τη χορήγηση υποτροφιών, που συνεχίζονται μέχρις σήμερα. Το όνομά του είναι γραμμένο στο Λεύκωμα Ευεργετών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δωρεές έκανε στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Αθηνών, στον ναό του Αγίου Νικολάου, το νοσοκομείο και Ορφανοτροφείο της Ερμούπολης και στο Πτωχοκομείο Αθηνών.
Θα συνεχίσω με το ιστορικό του Παρθεναγωγείου. Η κατασκευή άρχισε το 1852 και ολοκληρώθηκε σε διάστημα ενός χρόνου. Υπάρχουν αρκετές γραπτές μαρτυρίες για την ίδρυσή του. Η πρώτη προέρχεται από τον Φίλιππο Ιωάννου, ο οποίος τον Δεκέμβριο του 1859 έγραψε σε επιστολή του: «…το παρθεναγωγείον εκτίσθη προ 6-7 ετών, δαπάνη του Ιωάννου Κασσαβέτη, όστις το διατηρεί πληρώνων εξ ιδίων την διδάσκαλον, σκοπεί δε και να το προικίσει, ίνα διατηρήται διά παντός. Προς τιμήν του ιδρυτού ωνομάσθη το ρηθέν παρθεναγωγείον Κασσαβέτειον». Επίσης την ίδρυσή του βεβαιώνουν οι Νικόλ. Ρηματισίδης, το 1874, ο Μητροπολίτης Δωρόθεος Σχολάριος, το 1876, ο Νικόλ. Γεωργιάδης, το 1880, και οι Ζαγοριανοί δάσκαλοι του Ελληνικού Σχολείου Περικλής Μολοχάδης και Δημήτριος Μοσχιδης, το έτος 1881.
Το παρθεναγωγείο επισκέφτηκε τον Απρίλιο του 1912 ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, κατά το διάστημα της επταήμερης παραμονής του στη Ζαγορά, όπου παρακολούθησε πρόγραμμα γυμναστικής των μαθητριών.
Το 1935, στο διάστημα 23-27 Σεπτεμβρίου, ο Απόστ. Κωνσταντινίδης, σε έξι συνεχόμενα δημοσιεύματά του στην εφημερίδα του Βόλου «ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ» δίνει πολλές και πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την κατασκευή, την έναρξη λειτουργίας του (4 Απριλίου 1855), για τον αριθμό και τη φοίτηση των μαθητριών και για τις δασκάλες που δίδαξαν σ’ αυτό, καθώς και για τον χορηγό της δαπάνης κατασκευής και λειτουργίας του σχολείου Ιωάννη Δημ. Κασσαβέτη.
Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος με συντομία και υποτιμητικά κάνει λόγο για το κληροδότημα Κασσαβέτη, καθώς και για το παλαιότερο κληροδότημα του Κρήτση, χάρη στο οποίο κτίστηκε σχολείο για αγόρια το έτος 1833.
Το πρωτοποριακό σχολείο πρόσφερε μόρφωση και αγωγή στα κορίτσια της Ζαγοράς για 75 συνεχή χρόνια, μέχρι το σχολικό έτος 1929 – 1930, οπότε, με τον νόμο 4373/1929, τα δημοτικά σχολεία έγιναν όλα μικτά. Δεκάδες μαθήτριες συνέχισαν τη σπουδή τους σε Διδασκαλεία, κυρίως στο Αρσάκειο, κι έγιναν δασκάλες. Μερικές από αυτές ξαναμπήκαν στις αίθουσες του σχολείου, όχι ως μαθήτριες πλέον, αλλά ως δασκάλες, για να δώσουν γνώση σε μικρότερα κορίτσια.
Μετά την κατάργησή του στεγάστηκε εκεί η νεοϊδρυθείσα Οικοκυρική Σχολή, που λειτούργησε μέχρι το 1941, οπότε, λόγω του πολέμου, έκλεισε χωρίς να ξανανοίξει. Τον ίδιο χρόνο μεταφέρθηκε εκεί το 1ο Δημοτικό Σχολείο, μέχρι το έτος 1955, οπότε με τον καταστρεπτικό σεισμό που έγινε τότε το εκατοντάχρονο σχολικό κτίριο κρίθηκε ακατάλληλο για διδακτήριο.
Το έτος 1960 κατεδαφίστηκε και στη θέση κτίστηκε αυτό που είναι και σήμερα.
Το Κασσαβέτειο Παρθεναγωγείο θεωρούνταν το αρχαιότερο στο Πήλιο και τη Μαγνησία ολόκληρη, αν και υπήρχε αρχαιότερο, κατά εννιά χρόνια, σχολείο κοριτσιών στην Αμαλιάπολη του Αλμυρού από τον Φεβρουάριο του 1846. Η περιοχή όμως της Αμαλιάπολης και του Πτελεού ανήκαν στο ελεύθερο τμήμα της Ελλάδας από τις αρχές του 1830, όταν ανασυστήθηκε το ελληνικό κράτος, ενώ το Πήλιο, η υπόλοιπη Μαγνησία και όλες οι άλλες περιοχές της Θεσσαλίας, πλην, της Ελασσόνας, λευτερώθηκαν από τον τουρκικό ζυγό το 1881. Για τον λόγο αυτό το Παρθεναγωγείο Ζαγοράς είναι το αρχαιότερο όχι μόνο στο Πήλιο, αλλά και σ’ ολόκληρη τη Θεσσαλία, όπως έδειξαν νεότερες ιστορικές έρευνες.
Συγκεκριμένα ο φιλόλογος, ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας Θεόδ. Νημάς, από τα Τρίκαλα, σε έρευνα που έκανε πριν είκοσι περίπου χρόνια για την εκπαίδευση στη Δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, διαπίστωσε ότι το Κασσαβέτειο Παρθεναγωγείο είναι το αρχαιότερο σε όλη τη Θεσσαλία, με αμέσως επόμενα τα παρθεναγωγεία Λάρισας και Τρικάλων, γεγονός που του δίνει περισσότερη ιστορική αξία. Ο Θ. Νημάς έχει συντάξει πίνακα με τα παρθεναγωγεία που ιδρύθηκαν στο διάστημα των ετών 1855 έως 1878, τον οποίο μεταφέρω εδώ.
1) Ζαγοράς (1855), 2) Λάρισας (1858), 3) Τρικάλων (1861), 4) Τσαγκαράδας (1864), 5) Πορταριάς (1866), 6) Αγιάς (1868), 7) Βόλου (1870), 8) Αγίου Λαυρέντιου (1873), 9) Αγίου Γεωργίου Πηλίου (1873), 10) Δράκειας (1873) και 11) Μηλεών (1878). Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι από τα ένδεκα αρχαιότερα Παρθεναγωγεία της Θεσσαλίας τα εφτά ήταν σε χωριά του Πηλίου.
Από το Αρχείο του σχολείου μόνο ένα σπάραγμα Γενικού Ελέγχου βρήκα, τον Απρίλιο τον 1998, στο αρχείο του 3ου Δημοτικού Σχολείου, όταν συνέλεγα στοιχεία για τη γραφή του βιβλίου μου «Τα σχολεία της Ζαγοράς από τον 17ο μέχρι και τον 21ο αιώνα». Είδα σ’ αυτό το εύρημα τα διδασκόμενα μαθήματα, τα ονόματα των μαθητριών και τη βαθμολογία τους για τα έτη 1882 έως 1885.
Χαμένη θεωρούνταν και η κτιτορική επιγραφή του σχολείου, η οποία ήταν, όπως γράφει ο Απόστ. Κωνσταντινίδης, χαραγμένη σε μάρμαρο, τοποθετημένο ψηλά στον δυτικό τοίχο. Σ’ αυτή είχε γραφτεί, πιθανότατα από τον καθηγητή της φιλοσοφίας και επιγραμματοποιό Φίλιππο Ιωάννου, η εξής επιγραφή:
«ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΝ ΤΟΔ’ ΕΔΕΙΜΑΤΟ ΘΡΕΠΤΡΑΠΟ
ΤΙΝΩΝ
ΠΑΤΡΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΣΣΑΒΕΤΗΣ ΕΠΙΚΛΗΝ
ΑΩΝΓ’»
Στο βιβλίο μου για τα Σχολεία της Ζαγοράς έχω σημειώσει: «Φαίνεται πως έγινε κάποιο λάθος στην αντιγραφή, λόγω απόστασης ή φθοράς των γραμμάτων. Λέξη «ΘΕΠΤΡΑΠΟ» δεν υπάρχει. Πρέπει να έγραφε « ΘΡΕΠΤΡ ’ ΑΠΟ». Η λ. «ΘΡΕΠΤΡΑ» (πληθ. ουδετ.) σημαίνει την ανταπόδοση, που οφείλουν τα παιδιά προς τους γονείς τους που τα ανάθρεψαν. Μια ελαστικότερη ερμηνεία αυτής της λέξης είναι «η ανταπόδοση, το χρέος του καθενός προς την πατρίδα».
Προσθέτω ότι η λ. «ΕΔΕΙΜΑΤΟ» είναι παρατατικός μέσης φωνής του ρήματος «δέμω» (παράγωγα: δόμος, δομέω, δώμα, δέμας), που σημαίνει οικοδομώ1 κτίζω. Εξάλλου η λ. «ΕΠΙΚΛΗΝ» είναι επίρρ. και σημαίνει: ονόματι, κατά το όνομα. Επομένως η επιγραφή ερμηνεύεται έτσι:
«Αυτό το Παρθεναγωγείο κτίστηκε το έτος 1853, ως οφειλή προς την πατρίδα, από κάποιον, με το όνομα Ιωάννης Κασσαβέτης». Η χρήση πληθυντικού αριθμού «από τινων» αντί «από τίνος» γίνεται, κατά τη γνώμη μου, από ευγένεια και σεβασμό προς τον ευεργέτη.
Η μαρμάρινη επιγραφή, από άγνοια και αδιαφορία όλων των εμπλεκομένων στην κατεδάφιση του σχολείου, εξαφανίστηκε. Όλοι υπέθεσαν ότι έγινε κομμάτια που πετάχτηκαν με τα μπάζα. Πέρασαν 53 χρόνια μέχρι το καλοκαίρι του 2013, οπότε, επί δημαρχίας κ. Γεωργίου Αντώνογλου Κασσαβέτη, έγιναν στο ακάλυπτο από πλάκες τμήμα της – αυλής εργασίες εξωραϊσμού και φύτευση καλλωπιστικών δενδρυλλίων. Τότε η σκαπάνη κάποιου εργάτη, τυχαία και απροσδόκητα, αποκάλυψε την επιγραφή, σπασμένη, ευτυχώς, μόνο σε δυο κομμάτια. Σ’ αυτά διακρίνεται η απόστροφος στη θέση του αποβληθέντος καταληκτικού άλφα της λ. «θρέπτρα». Τα δυο θραύσματα τοποθετήθηκαν, προσωρινά, στο εξωτερικό πρεβάζι ενός παραθυριού του ισογείου, όπου και παραμένουν, σε μια θέση καθόλου τιμητική και ασφαλή.
Για να μην επαληθευθεί το λεχθέν «ουδέν μονιμότερον του προσωρινού», παρακαλώ τον σημερινό δήμαρχο Ζαγοράς – Μουρεσίου κ. Παναγιώτη Κουτσάφτη να φροντίσει για την εντοίχιση της επιγραφής σε εμφανή θέση, αφού πρώτα καθαρισθεί, γιατί αποτελεί σπουδαίο ιστορικό τεκμήριο και κειμήλιο.
1. H. Liddel – R. Scott, ΜΕΓΑ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ τ. 1ος σ. 565 και τ. 2ο σ. 250
