του Χρήστου Τριαντόπουλου*

Οι αναλύσεις για το παρωχημένο αναπτυξιακό μας υπόδειγμα καταλήγουν σε ένα δομικό πρόβλημα, στο οποίο η Μαγνησία φαίνεται να έχει την απάντηση. Συγκεκριμένα, το εγχώριο υπόδειγμα χαρακτηρίζεται από το πολύ μικρό μέγεθος της επιχειρηματικής και παραγωγικής δραστηριότητας. Η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό πολύ μικρών επιχειρήσεων, αυτοαπασχολούμενων, αλλά και εργοδοτών σε σχέση με εργαζόμενους. Έτσι, η επιχείρηση που στη χώρα μας χαρακτηρίζεται ως «μικρομεσαία», στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι πολύ, πολύ μικρή επιχείρηση. Το πολύ μικρό μεγέθους της ελληνικής επιχείρησης είναι αυτό που δεν της επιτρέπει να μειώσει το κόστος παραγωγής, να καινοτομήσει και να εξάγει σε μεγάλες ποσότητες και προς μεγάλες αγορές. Πρόκειται για ένα αρνητικό αποτέλεσμα που εντοπίζεται και στην παραγωγική δραστηριότητα και, δη, την αγροτική δραστηριότητα, όπου το μικρό ή σχετικά μικρό μέγεθος αυτής καθηλώνει τις προοπτικές της εγχώριας αγροτικής παραγωγής.
Σαφώς, εάν αυξηθεί το μέγεθος της επιχειρηματικής και παραγωγικής δραστηριότητας προκύπτουν οφέλη, όπως (α) η αύξηση της παραγωγικής δυνατότητας, (β) η μείωση του κόστους παραγωγής, (γ) η αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας, (δ) η καλύτερη αξιοποίηση και κατανομή των συντελεστών παραγωγής, (ε) η αύξηση των επενδύσεων σε κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού και σε έρευνα, (ζ) η ενδυνάμωση της διεισδυτικότητας της εγχώριας παραγωγής στις ξένες αγορές, (η) η αύξηση της διαπραγματευτικής ισχύος στις αγορές, και (θ) η διεύρυνση των δυνατοτήτων χρηματοδότησης. Παράλληλα, βέβαια, από μία τέτοια εξέλιξη θα έχει οφέλη και για το κράτος, καθώς θα διαμορφωθούν οι συνθήκες για να αντιμετωπιστεί η φοροδιαφυγή και η «μαύρη» εργασία.

Από τη στιγμή, λοιπόν, που το ζητούμενο είναι η αύξηση του μεγέθους της επιχειρηματικής και παραγωγικής δραστηριότητας, η απάντηση έρχεται μέσα από την ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας και σύμπραξης επιχειρηματιών και παραγωγών. Η απάντηση, δηλαδή, έρχεται μέσα από το «συνεταιρίζεσθαι» που θα επιτρέψει στους μικρούς επιχειρηματίες και παραγωγούς να καρπωθούν τα οφέλη των προαναφερθέντων θετικών επιπτώσεων. Σε μία τέτοια απάντηση η Μαγνησία, μέσα από το δυναμικό και εξελισσόμενο οικοσύστημα συνεταιριστικών οργανισμών και πρωτοβουλιών, έχει πολλά να προσφέρει παραδειγματικά και όχι μόνο. Και αυτό διότι στη Μαγνησία, παρ’ όλο που το συνεταιριστικό κίνημα έχει πληγεί σημαντικά λόγω πολλών αστοχιών και παθογενειών σε εθνικό επίπεδο, το «συνεταιρίζεσθαι» εξακολουθεί να προσφέρει και να αναπτύσσεται, συνεχίζοντας την πλούσια συνεταιριστική παράδοση της περιοχής.

Στη Μαγνησία, όπου ιδρύθηκε και ο πρώτος γεωργικός συνεταιρισμός σύγχρονης μορφής (στον Αλμυρό το 1900), τα τελευταία χρόνια εορτάζουμε τη συμπλήρωση ενός αιώνα έργου και βίου σημαντικών συνεταιρισμών της περιοχής. Έτσι, το 2016 συμπληρώθηκαν τα 100 χρόνια λειτουργίας και ανάπτυξης του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς («Ζαγορίν») που μέσα από τη σύμπραξη, τη συνεργασία, την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας, αλλά και την προσαρμογή στις μεταβολές των ευρύτερων συνθηκών καταφέρνει να αποτελεί τον υγιή πυρήνα της παραγωγικής, οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας μιας ολόκληρης περιοχής. Το 2018 συμπληρώθηκαν τα 100 χρόνια βίου του Αγροτικού Οινοποιητικού Συνεταιρισμού Ν. Αγχιάλου («Η Δήμητρα»), μιας συνεταιριστικής πρωτοβουλίας που δημιουργήθηκε από τους πρόσφυγες της Αγχιάλου της Ανατολικής Ρωμυλίας που μετέφεραν την τέχνη της οινοπαραγωγής, άντεξε και εξελίχθηκε μέσα από δύσκολες καταστάσεις και μπολιάστηκε δημιουργικά από όλες τις κοινωνικές ομάδες που συγκρότησαν το σύγχρονο ψηφιδωτό της Νέας Αγχιάλου. Έτσι, ο συνεταιρισμός της Νέας Αγχιάλου, σε συνέχεια των βάσεων που μπήκαν και ως αποτέλεσμα των ενεργειών εκσυγχρονισμού των τελευταίων δεκαετιών, έχει καταφέρει να αναπτυχθεί και να κερδίσει μερίδιο μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς. Όπως, άλλωστε, σημείωσε και σε πρόσφατη σχετική εκδήλωση στη Νέα Αγχίαλο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας – που είχε επισκεφθεί αντίστοιχα και τη Ζαγορά – ο συνεταιρισμός της Νέας Αγχιάλου συνιστά «[…] υπόδειγμα συλλογικής συνεταιριστικής οργάνωσης και εντυπωσιακής δημιουργίας, το οποίο αποδεικνύει εν γένει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε και πρέπει να πορευθούμε […]», υπογραμμίζοντας τη «[…] σημασία της συλλογικής προσπάθειας, η οποία ήταν, είναι και θα είναι το θεμέλιο της επιτυχίας του συνεταιρισμού, αλλά και εν γένει των κατοίκων της Νέας Αγχιάλου […]».
Σε μία επταετία, επίσης, συμπληρώνονται και τα 100 χρόνια βίου της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Βόλου, η οποία, με ναυαρχίδα τη συνεταιριστική γαλακτοβιομηχανία ΕΒΟΛ (που δημιουργήθηκε το 1952), συνιστά, πλέον, μία από τις πιο δυναμικές, εύρωστες, ταχέως εξελισσόμενες και αναπτυσσόμενες συνεταιριστικές οργανώσεις στην Ελλάδα. Πρόκειται για μία συνεταιριστική οργάνωση που προωθεί την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής και τη βελτίωση του αγροτικού εισοδήματος με γνώμονα τόσο (α) την οικονομική αποτελεσματικότητα, μέσα από τις μεγάλες επενδύσεις, τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής, τη διεύρυνση του κύκλου εργασιών και την αύξηση της κερδοφορίας, όσο και (β) την κοινωνική δικαιοσύνη, μέσα από κοινωνικές παροχές με έμφαση στην υγεία, την εκπαίδευση και την πρόνοια για τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.
Το συνεταιριστικό οικοσύστημα της Μαγνησίας περιλαμβάνει και άλλες δραστήριες συνεταιριστικές οργανώσεις και πρωτοβουλίες σε διάφορες περιοχές του Νομού, είτε μικρές, είτε μεγάλες, όπως ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Πηλίου και Βορείων Σποράδων. Υπάρχουν, φυσικά, και οι περιπτώσεις που η πορεία των συνεταιριστικών πρωτοβουλιών δεν ήταν η προσδοκώμενη, με αποτέλεσμα και μόνο η ύπαρξη, κατά την παρούσα φάση, μικρών ή μεγάλων συνεταιρισμών να σηματοδοτεί ότι υπάρχει προοπτική για εξέλιξη και ανάπτυξη.

Η Μαγνησία, λοιπόν, και, ειδικότερα, οι επιτυχημένες περιπτώσεις του συνεταιριστικού της οικοσυστήματος έχουν την απάντηση στο δομικό πρόβλημα του μικρού μεγέθους της επιχειρηματικής και παραγωγικής δραστηριότητας της χώρας μας. Η απάντηση είναι το σύγχρονο «συνεταιρίζεσθαι» που πορεύεται με αρμονική επιδίωξη τόσο της οικονομικής αποτελεσματικότητας, όσο και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Σε αυτό το πλαίσιο, συνεπώς, είναι κρίσιμο, παράλληλα με τις απαραίτητες παρεμβάσεις για τη βελτίωση του επιχειρηματικού και παραγωγικού περιβάλλοντος, (α) να προβληθούν, να προωθηθούν και να αξιοποιηθούν οι επιτυχημένες περιπτώσεις της περιοχής μας ως παραδείγματα, (β) να επιδιωχθούν συνθήκες ισχυρής κινητροδότησης από την πολιτεία της συνεργασίας και σύμπραξης των επιχειρηματικών και παραγωγικών δρώντων, και (γ) να ληφθεί θεσμική μέριμνα για τη συνεχή εναρμόνιση των συνεταιριστικών και των συνεργατικών σχημάτων στις ανάγκες της εγχώριας επιχειρηματικής και παραγωγικής δραστηριότητας σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Πρόκειται για παρεμβάσεις που μπορούν να διαμορφώσουν συνθήκες ενίσχυσης του πυρηνικού στοιχείου κάθε επιτυχημένης συνεργασίας, σύμπραξης και συλλογικής δράσης: Της εμπιστοσύνης ως συστατικό της κοινωνίας μας, αλλά και ως προϋπόθεση για να προχωρήσουμε μπροστά με νέα δυναμική.

*διδάκτορα Πολιτικής Οικονομίας,
προέδρου της Κοινότητας Διαλόγου «Σύνθεσις»