Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», μια από τις βασικές προτεραιότητες των δράσεων και εκδηλώσεων είναι να «δείξουμε τον σεβασμό στην Ιστορία μας, να τιμήσουμε τους ανθρώπους μας, να γνωρίσουμε και να αναδείξουμε τη χώρα μας και να σχεδιάσουμε το μέλλον μας».
Σήμερα λίγους μήνες πριν το έτος 2021, πλησιάζει η επέτειος των 200 ετών από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης και έχει ήδη το προηγούμενο διάστημα προκληθεί μεγάλη συζήτηση για το αν οι όποιες ενέργειες επετειακών τελετών και δράσεων θα έχουν χρησιμότητα, για το πιθανό κόστος ή για τον βέλτιστο τρόπο προσέγγισης των ιστορικών γεγονότων.
Βέβαια το θέμα είναι τεράστιο και δεν μπορεί να αναλυθεί διεξοδικά στο πλαίσιο ενός άρθρου. Ωστόσο θα επιχειρηθεί να καταγραφούν κάποιες απόψεις και προτάσεις που πιθανά να είναι χρήσιμες στον τρόπο με τον οποίο η αυτοδιοίκηση μπορεί να συνεισφέρει με έναν τρόπο συνεργατικό, αναδεικνύοντας τον ρόλο της Μαγνησίας και τη συνεισφορά μεγάλων προσωπικοτήτων όπως ο Ρήγας Βελεστινλής από το Βελεστίνο, ο Άνθιμος Γαζής από τις Μηλιές, ο Δημήτριος Δανιήλ Φιλιππίδης, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς από τις Μηλιές, ο Ιωάννης Πρίγκος από τη Ζαγορά και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Καλλίνικος ο Γ’ εκ Ζαγοράς.
Επιχειρώντας να εστιάσουμε στον πυρήνα αυτών των προσωπικοτήτων θα ξεκινήσουμε από τον Ρήγα Βελεστινλή (πραγματικό όνομα: Αντώνιος Κυριαζής. Ο ίδιος υπέγραφε ως «Ρήγας Βελεστινλής» ή «Ρήγας ο Θεσσαλός»), ο οποίος άφησε ένα ισχυρό αποτύπωμα ως συγγραφέας, πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης. Δίκαια θεωρήθηκε ως εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Ο Άνθιμος Γαζής από τις Μηλιές Πηλίου υπήρξε κληρικός, συγγραφέας, χαρτογράφος και από τους σημαντικότερους διαφωτιστές, που αγωνίστηκε για τη διάδοση των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα.
Ο Δημήτριος Δανιήλ Φιλιππίδης από τις Μηλιές, υπήρξε λόγιος κληρικός, ο οποίος συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κύριες πρoσωπικότητες του νεοελληνικού διαφωτισμού.
Ο Γρηγόριος Κωνσταντάς και αυτός από τις Μηλιές, υπήρξε λόγιος, δάσκαλος και ιεροδιάκονος. Υπήρξε σημαντική προσωπικότητα στο προεπαναστατικό κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, συμμετείχε στην επανάσταση του 1821 και ίδρυσε τη Σχολή των Μηλεών Πηλίου. Διετέλεσε Έφορος της Παιδείας (1824-1828) και διορισμένος από τον Καποδίστρια στέλεχος του Ορφανοτροφείου της Αίγινας (1828-1834).
Ο Ζαγοριανός Ιωάννης Πρίγκος (;1725-1789) ήταν έμπορος, βιβλιόφιλος και ευεργέτης της γενέτειράς του Ζαγοράς Πηλίου. Ο Ιωάννης Πρίγκος το 1762 αποφάσισε να δημιουργήσει στη Ζαγορά μια βιβλιοθήκη, έχοντας ως παράδειγμα τη βιβλιοθήκη του Άμστερνταμ. Μέχρι το 1776 έστειλε, μέσω Σμύρνης, στη γενέτειρά του, 800 τόμους βιβλίων, τα περισσότερα από τα οποία ήταν σπάνιες εκδόσεις αρχαίας ελληνικής γραμματείας, έργα Βυζαντινών συγγραφέων, χρονογράφων, ιστορικών και πατέρων της εκκλησίας, καθώς και φιλοσοφικά και ιστορικά βιβλία αλλά και γεωγραφίες, άτλαντες και χάρτες.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Καλλίνικος ο Γ εκ Ζαγοράς μετά την αρχική του εκπαίδευση στη Σχολή της Ζαγοράς, δεκαπενταετής, αναχώρησε στα 1728 για την Κωνσταντινούπολη, όπου συνέχισε τις σπουδές του κοντά στον δάσκαλο Κριτία από την Προύσσα της Μικράς Ασίας. Πατά την τόσο πολυτάραχη ζωή του δεν κατάφερε να συγγράψει μεγάλη σειρά από έργα, πολλά από τα οποία σώζονται σήμερα στη Βιβλιοθήκη της Ζαγοράς. Από αυτά, αλλά και από πολλά άλλα που έχουν χαθεί – όπως περιγράφει ο ίδιος – κατά τις διάφορες μετακινήσεις του, αντιλαμβάνεται κανείς την σπάνια πολυμάθειά του η οποία δεν περιορίζονταν μόνον σε θεολογικά και εκκλησιαστικά ζητήματα, αλλά επεκτείνονταν και σε θέματα της Ελληνικής Γραμματείας, της γλώσσας, της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους, της γεωγραφίας, των μαθηματικών, της αστρονομίας, ακόμη και της ιατρικής. Ιδιαίτερα δε τα ιστορικά του έργα είναι μεγάλης σημασίας μια και διασώζουν πολύτιμες και σπάνιες πληροφορίες για γεγονότα της Ελληνικής ιστορίας του 18ου αιώνα.
Ο Ζαγοριανός Ιωάννης Πρίγκος είχε αλληλογραφία με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Καλλίνικο τον Γ’ εκ Ζαγοράς και του έστελνε χρήματα από το Άμστερνταμ προκειμένου να δημιουργήσει εκεί ένα είδος δημοτικού, το κατώτερο Σχολείο των Κοινών Γραμμάτων. Μετά την επιστροφή του στη γενέτειρα, το 1776, και πάλι σε συνεργασία με τον Καλλίνικο, ίδρυσε ένα ανώτερο σχολείο, το Ελληνομουσείο (και τα δύο κτίρια κατασκευάστηκαν με χρήματα του Πρίγκου). Στο σχολείο αυτό, από το οποίο αποφοίτησαν μεταξύ άλλων ο Άνθιμος Γαζής και ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, οι μαθητές διδάσκονταν την ελληνική γλώσσα, καθώς και μαθηματικά, γεωγραφία, ιστορία και φυσική.
Οι παραπάνω προσωπικότητες με καταγωγή από τον Δήμο Ζαγοράς – Μουρεσίου (Ζαγορά) και τον Δήμο Νοτίου Πηλίου (Μηλιές) συγκαταλέγονται στις προσωπικότητες που αγωνίστηκαν για τη διάδοση των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα. Από τον Δήμο Ρήγα Φεραίου ο Ρήγας Βελεστινλής θεωρείται ως εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Οι Δήμοι Ζαγοράς – Μουρεσίου, Νοτίου Πηλίου και Ρήγα Φεραίου, θα μπορούσαν να αποτελέσουν το παράδειγμα, και έναν πυρήνα συνεργασίας κοινών παραγωγών σε επίπεδο δράσεων και εκδηλώσεων για το 2021. Επιπρόσθετα, θα μπορούσαν να συνεργαστούν με τον Δήμο Βόλου, τον Δήμο Αλμυρού και τους Δήμους των Βορείων Σποράδων ειδικά σε ζητήματα σημαντικών προσωπικοτήτων αλλά και σημαντικών γεγονότων που αποτέλεσαν σταθμούς για τις πόλεις του Βόλου, του Αλμυρού, της Σκοπέλου, της Σκιάθου και της Αλοννήσου. Αυτό το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της Μαγνησίας στο οποίο περιλαμβάνονται κύριες προσωπικότητες του νεοελληνικού διαφωτισμού αλλά και της Ελληνικής Επανάστασης θα μπορούσε να συγκροτηθεί με ψηφιακά και έντυπα μέσα.
Και τώρα επανερχόμαστε στη συζήτηση για το ποιες ενέργειες επετειακών τελετών και δράσεων θα έχουν χρησιμότητα, ποιο το πιθανό κόστος ή για τον βέλτιστο τρόπο προσέγγισης των ιστορικών γεγονότων. Καταρχάς έστω και τώρα, σε επίπεδο Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας (πιθανά και στις άλλες Περιφερειακές Ενότητες της Θεσσαλίας) θα μπορούσε να δημιουργηθούν εθελοντικές θεματικές ομάδες εργασίας επιστημόνων, στελεχών του πολιτισμού, ειδικών και εικαστικών που θα συνδέονταν με συγκεκριμένα παραδοτέα και αντίστοιχο χρονοδιάγραμμα, ώστε να αναδείξουν με έξυπνο τρόπο, χαμηλό κόστος και ψηφιακά μέσα το απόθεμα του νεοελληνικού διαφωτισμού αλλά και της Ελληνικής Επανάστασης στη Μαγνησία.
Βασικός πυλώνας αυτού του σχεδιασμού θα έπρεπε να είναι η δωρεάν και εξ αποστάσεως εκπαίδευση μαθητών/τριών και ενηλίκων σε ζητήματα νεοελληνικού διαφωτισμού και των γεγονότων της Ελληνικής Επανάστασης στη Μαγνησία, οι ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες (ιστορία και ψηφιακά μέσα), ψηφιακές εκδόσεις (e-book) μέσα από αναπαραγωγές ελεύθερων από πνευματικά δικαιώματα σχετικών έργων, οι εμπλουτισμένες ψηφιακές εκδόσεις (ήχο, βίντεο, παιχνίδια, συνδέσμους), εφαρμογές culture mapping (χάρτης του νεοελληνικού διαφωτισμού στη Μαγνησία), εφαρμογές ψηφιακής αφήγησης που θα δημιουργηθούν από μαθητές/τριες και φοιτητές/τριες, αυτοχρηματοδοτούμενα θερινά σχολεία σε Βελεστίνο, Ζαγορά και Μηλιές (θερινά campus) σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Πάντειο Πανεπιστήμιο που ας μην ξεχνούμε ιδρύθηκε από τον Ζαγοριανό Αλέξανδρο Ι. Πάντο, και τέλος εικαστικές συνθέσεις καλλιτεχνών από τη Μαγνησία που θα μπορούσαν να κοσμήσουν ένα θεματικό ημερολόγιο για το 2022, τα έσοδα του οποίου θα μπορούσαν να διατεθούν στις Ιστορικές Βιβλιοθήκες των Μηλεών και της Ζαγοράς.
Οι Δήμοι Ζαγοράς – Μουρεσίου, Νοτίου Πηλίου και Ρήγα Φεραίου και ευρύτερα η αυτοδιοίκηση της Μαγνησίας (Δήμος Βόλου, Αλμυρού και Δήμοι Β. Σποράδων) πέρα από τις επιμέρους προτάσεις που έχουν καταθέσει στην Επιτροπή «Ελλάδα 2021», οι οποίες μπορούν να υλοποιηθούν, μπορούν επιπρόσθετα να πρωταγωνιστήσουν σε έναν κοινό σχεδιασμό προτάσσοντας τη συνεργασία, τη συνέργεια και τις κοινές παραγωγές και πρωτοβουλίες, αναδεικνύοντας ότι η συνεργασία και ο σημαντικός ρόλος της αυτοδιοίκησης μπορεί να συνεισφέρει στον βέλτιστο τρόπο προσέγγισης των ιστορικών γεγονότων, με χρησιμότητα, χαμηλό κόστος και συμμετοχή των πολιτών.
* Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
