Με το Πήλιο να είναι άλλη μια φορά γεμάτο με κλασσικές εικόνες του χειμώνα, είναι εντυπωσιακό να δει κανείς τα μεγάλα φορτηγά ψυγεία του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς Πηλίου, «ZAΓΟΡΙΝ», όπως τον αποκαλούν όλοι, να κινούνται με άνεση και να μεταφέρουν την αγροτική παραγωγή της περιοχής σε όλα τα σημεία της χώρας.
Η αγροτική παραγωγή στο Πήλιο και ειδικά στη Ζαγορά σήμερα είναι συνυφασμένη με τα μήλα και μάλιστα άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Ζαγοράς Πηλίου, που λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1916. Η ίδρυση του Συνεταιρισμού, πέραν όλων των άλλων συνθηκών που την επέβαλλαν προήλθε και ως ανάγκη μαζικής αντιμετώπισης των δύσκολων καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν και επικρατούν στη περιοχή, ιδίως τη χειμερινή περίοδο. Το μοναδικό μικροκλίμα της περιοχής είναι ευεργετικό, αφού λόγω των χαρακτηριστικών του προσδίδει μια μοναδική γεύση στα αγροτικά προϊόντα, αλλά και γενικότερα συντελεί στην ανάπτυξη μιας πολυποίκιλης πανίδας. Ωστόσο, οι δεδομένες δυσκολίες της γεωγραφικής θέσης συνδυαστικά με τα έντονα καιρικά φαινόμενα αποτέλεσαν και αποτελούν ένα ζήτημα, που απασχολεί τα μέλη, τα στελέχη και τις διοικήσεις της αιωνόβιας συνεταιριστικής οργάνωσης. Μέσα από το ψηφιακό αρχείο τεκμηρίων και εικόνων του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς, θα γίνει μια προσπάθεια να διερευνηθούν οι χρονιές με τα εντονότερα φαινόμενα και κυρίως με χιονοπτώσεις, αλλά και οι επιπτώσεις τους στον προηγούμενο αιώνα, καθώς και στο πρώτο πέμπτο του παρόντος αιώνα. Το ψηφιακό αρχείο συγκροτήθηκε από στοιχεία του Συνεταιρισμού και έπειτα από φιλικές παραχωρήσεις μελών και φίλων, ενώ ένα μεγάλο μέρος του περιλαμβάνεται στην έκδοση «ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΖΑΓΟΡΑΣ ΠΗΛΙΟΥ 1916-2016, Ένας αιώνας συνεταιριστικής παράδοσης και αγώνα». Παράλληλα χρήσιμο είναι να ληφθούν υπόψιν κάποια δεδομένα:
Α. Η πρώτη οδική σύνδεση Ζαγοράς – Βόλου έγινε το 1934. Μέχρι τότε δια ξηράς η κίνηση γινόταν μέσα από μονοπάτια. Έγραφε χαρακτηριστικά ο Κλέων Παράσχος στο «Πανθεσσαλικό Ημερολογιακό Λεύκωμα» (1927), το οποίο εξέδωσε ο Θωμάς Βινικίου (Παπακωνσταντίνου) στο Βόλο: «Από την Πορταριά ως τη Ζαγορά δεν είναι παραπάνω (με το ζώο εννοείται), γιατί η πεζοπορία θέλει και συχνότερο ξεκούρασμα από 4 1/2 έως 5 ώρες. Φθάνεις στο τέρμα του ταξειδιού σου και παρ’ όλη την κούραση θα ήθελες να βαστούσε ώρα ακόμη το ταξείδι. Τόσο ωραίο είναι…». Φυσικά εννοούσε με καλό καιρό, γιατί η πορεία με το χιόνι ήταν δύσκολη, αλλά αναγκαία. Έτσι τον παλιό «καλό» καιρό, χωρίς δρόμους, οι μετακινήσεις και το εμπόριο είχαν τεράστιες δυσκολίες. Αλλά ο κόσμος των χωριών προετοιμαζόταν και τα έφερνε βόλτα και στα δύσκολα… Η όμορφη αυτή καρτ ποστάλ του φωτογράφου Ιωάννη Θεοχάρη, γύρω στα 1930, από το προσωπικό αρχείο του Αντ. Ζαβαλιάγκου, το οποίο παραχώρησε προς χρήση για την έκδοση του Συνεταιρισμού, μας θυμίζει τις δύσκολες στιγμές εκείνων των καιρών…
Δεύτερο δεδομένο είναι ότι η διακίνηση των προϊόντων γινόταν δια θαλάσσης περίπου μέχρι τα μέσα του 1950. Ωστόσο, τη χειμερινή περίοδο, που τα μανιασμένα κύματα του Αιγαίου δεν επέτρεπαν την πλεύση των μεγάλων καϊκιών και έπρεπε, είτε να γίνει συνδυασμός μεταφοράς μέσα από το βουνό στον Βόλο, γεγονός που ήταν επίσης πολύ δύσκολο ή εν τέλει τα προϊόντα καταστρέφονταν, αφού παρέμεναν αδιάθετα για καιρό.
Στο σημείο αυτό, σύμφωνα με αλληλογραφία του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς με την Εθνική Τράπεζα, φαίνεται ότι πολύ μεγάλες δυσκολίες είχε ο χειμώνας του 1927-1928. Χαρακτηριστικά η επιστολή στις 15 Μαΐου του 1928 αναφέρει: «Δυστυχώς, όχι μόνο η ξηρασία του παρελθόντος θέρους, η οποία σχεδόν κατέστρεψε την παραγωγή της περιοχής μας, αλλά και η επικρατούσα κακοκαιρία τον προηγούμενο χειμώνα δεν επέτρεψαν να στείλουμε τα προϊόντα στον σωστό χρόνο. Ήδη μένουν χωρίς να έχουν εκκαθαριστεί και πουληθεί σημαντικές ποσότητες φουντουκιών, γεώμηλων, καρυδιών […]. Τα παραπάνω μπορούν να πιστοποιηθούν, εφόσον αποσταλεί αντιπρόσωπός σας στην περιοχή μας». Το επόμενο στοιχείο για μεγάλη χιονόπτωση αφορά στο έτος 1943 και μάλιστα στις τραγικές συνθήκες της Κατοχής.
Στις 25 Γενάρη του 1943 γινότανε ένας γάμος στην Περαχώρα της Ζαγοράς. Το χιόνι είχε σκεπάσει όλο το χωριό. Όλοι είχαν πάει στο γάμο, χόρευαν κι είχαν έλθει στο κέφι. Από μια ολότελα κακότυχη σύμπτωση ένας Έλληνας ένοπλος αντάρτης, όχι Πηλιορείτης, σκότωσε έναν Ιταλό στρατιώτη. Ο ένοπλος Έλληνας συναντήθηκε τυχαία με τον Ιταλό στρατιώτη. Ο Ιταλός, όταν είδε ξαφνικά μπροστά του τον ένοπλο αντάρτη, σήκωσε το όπλο του να πυροβολήσει. Ο Έλληνας πρόφτασε και πυροβόλησε γρηγορότερα και σκότωσε τον Ιταλό. Το χωριό δεν έφταιγε. Αυτό ήταν το πρώτο επεισόδιο, που έγινε στο Πήλιο. Αμέσως το Τάγμα του Χορευτού και στρατός ιταλικός από τον Βόλο με Ιταλό στρατηγό επικεφαλής, ήλθαν στη Ζαγορά. Κάλεσαν όλον τον πληθυσμό, άνδρες και γυναίκες και παιδιά στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου οι Ιταλοί, για να τους μιλήσει τάχα ο στρατηγός. Ανύποπτος ο κόσμος γέμισε την πλατεία. Τότε έκλεισαν όλους τους άνδρες από 20-60 χρονών στο σχολείο, κάπου 400 άνδρες, και έδιωξαν τις γυναίκες, λέγοντας να πάνε να φέρουν φαγητό για τους άνδρες τους. Οι Ιταλοί στρατιώτες άρχισαν αμέσως να λεηλατούν και να καίνε τα σπίτια της Περαχώρας. Οι γυναίκες δεν τα έχασαν καθόλου. Με τις εμπρηστικές σκόνες που έριχναν οι Ιταλοί, έπαιρναν αμέσως φωτιά τα πελώρια αιωνόβια σπίτια της Ζαγοράς, γεμάτα με λάδια, φουντούκια, καρύδια, αλεύρι, χόρτα για τα ζώα. Οι γυναίκες όλες μαζί, μόλις έβλεπαν ένα σπίτι να παίρνει φωτιά, έτρεχαν και το έσβηναν, ρίχνοντας φτυαριές το χιόνι πάνω στις φλόγες. Οι Ιταλοί τις έσπρωχναν, τις χτυπούσαν, τις έδιωχναν…
Η επόμενη αναφορά σε μεγάλη κακοκαιρία απαντάται στο έτος 1951 και συγκεκριμένα την 28η Οκτωβρίου, ενώ η εμπορία προϊόντων γίνεται ακόμα μέσω θαλάσσης. Χαρακτηριστική είναι και η χρήση των πετρελαιοκίνητων πλεούμενων, καθώς αποφασίζεται καθορισμός ναύλων των φορτίων για Πόρτο Ράφτη με επιστροφή κενών και χόρτου από Βόλο με υπολογισμό ανά δέμα, αλλά και του φορτίου με άχυρο από Νέα Αγχίαλο, επίσης ανά δέμα. Καθώς η μεγάλη κακοκαιρία δημιουργεί κωλύματα στην εμπορία των προϊόντων, κρίνεται απαραίτητο τα έτοιμα και συσκευασμένα ήδη κιβώτια μήλων, να φορτωθούν σε πετρελαιοκίνητο για Αττική μέσω Βόλου. Καταγράφεται, επίσης, η ανάγκη για εξοικονόμηση αναγκαίων μέσων μεταφοράς με τα νόμιμα κόμιστρα και όχι τα υπέρογκα, που απαιτούν οι μεταφορείς. Σχετικά μ’ αυτό αποφασίζεται η υποβολή των απαιτήσεων του Συνεταιρισμού στους αρμοδίους και, σε περίπτωση που αυτές δε, γίνουν δεκτές, η απόπειρα να χρησιμοποιηθούν τα αυτοκίνητα της Ένωσης Βόλου, εφόσον λειτουργούν ομαλά. Τρεις μέρες αργότερα, την 1η Νοεμβρίου, καταγράφονται επίσης, αξιοσημείωτα στοιχεία για τις επιδράσεις από την κακοκαιρία στον τρόπο λειτουργίας του Συνεταιρισμού εκείνη την περίοδο. Αρχικά, αποφασίζεται, λόγω της συνεχιζόμενης κακοκαιρίας, η αποστολή τηλεγραφήματος στον πλοίαρχο στη Σκιάθο, προκειμένου να πλεύσει στον Βόλο, για να φορτώσει και, παράλληλα, η μετάβαση του διευθυντή Αποστόλου Πάντου στον Βόλο, για να εξοικονομήσει μέσα μεταφοράς του φορτίου για το πλοίο, με τα νόμιμα κόμιστρα και όχι με 250 δρχ. κατά οκά, που ζητούν οι μεταφορείς. Επιπλέον, να φροντίσει για την τοποθέτηση των συγκεντρωμένων ποσοτήτων πατάτας, που δεν διατηρούνται λόγω σήψης.
Διαπίστωση ότι και ο χειμώνας του 1953 – 1954 ήταν βαρύς, εξάγεται και από απόσπασμα πρακτικού της Γενικής Συνέλευσης της 28ης Φεβρουαρίου 1954, που εστιάζεται στα προβλήματα από τις φυσικές καταστροφές, που έπληξαν την περιοχή (χαλαζόπτωση, παγετός, βροχές και χιόνια) και στις λύσεις που πρέπει να δοθούν. Ειδικότερα, καθορίζεται πίστωση στους παραγωγούς, που προσκόμισαν προϊόντα. Στο πρακτικό αποτυπώνεται η δυσμενής οικονομική κατάσταση των μελών. Η βασική αιτία είναι ότι απώλεσαν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τους από τις άσχημες καιρικές συνθήκες, συγκεκριμένα από τη διπλή χαλαζόπτωση, τις βροχές, τα χιόνια και τον παγετό, και έτσι δεν κατέστη δυνατή η πλήρης συγκομιδή της εναπομείνασας παραγωγής πατάτας.
Βαρύς ήταν και ο χειμώνας του 1963, με πολύ μεγάλες χιονοπτώσεις. Μάλιστα όπως αναφέρουν σε προφορικές μαρτυρίες μεγαλύτερης ηλικίας κάτοικοι της περιοχής, τον 20ο αιώνα οι πιο μεγάλες χιονοπτώσεις ήταν τα έτη 1963 και τα έτη 1987. Στη Γενική Συνέλευση που συγκαλείται στις 3 Μαρτίου 1963 και από τα 148 εγγεγραμμένα μέλη, παρόντα υπήρξαν 26. Η συνέλευση θεωρήθηκε ότι είχε απαρτία, καθώς ήταν εξ αναβολής, αλλά, και λόγω της κρισιμότητας των θεμάτων, όπως η έγκριση ισολογισμών της 30ής Ιουνίου 1961 και 1962. Τελικά ματαιώθηκε λόγω της μειωμένης παρουσίας των μελών. Η μεγάλη απουσία των συνεταιριστών δικαιολογήθηκε λόγω της θεομηνίας και του χιονιού, καθώς τα μέλη δεν μπορούσαν να κυκλοφορήσουν ή ήταν απασχολημένα με τον εκχιονισμό σε στέγες σπιτιών, με την εξυπηρέτηση των ζώων και τα συναφή.
Αποκορύφωμα υπήρξε το έτος 1987 και συγκεκριμένα τον Μάρτιο, που κατά μέσο όρο το ύψος του χιονιού έφτασε περίπου τα 3 με 4 μέτρα. Οι συνέπειες ήταν τραγικές, καθώς κατέρρευσε μέρος του στεγάστρου της ψυκτικής εγκατάστασης του Συνεταιρισμού, παρά τη συλλογική προσπάθεια αποχιονισμού της. Όπως ανέφερε μετέπειτα ο διευθυντής του Συνεταιρισμού, κ. Βαλασσάς, η χιονοθύελλα που έπληξε τη Ζαγορά και τις εγκαταστάσεις της Οργάνωσης στις 3 Μαρτίου 1987 και η οποία διήρκεσε ένα εικοσαήμερο, πέραν της νέας εμπλοκής που δημιούργησε στις πωλήσεις, καθώς προηγήθηκε η μεγάλη πλημμύρα του Νοεμβρίου 1986, προκάλεσε πτώση στεγών στα Ψυγεία, υποβάθμιση των προϊόντων από την πτώση και πολυήμερη διακοπή ρεύματος. Επίσης, καταστράφηκε ο μηχανολογικός εξοπλισμός και πολλά πλαστικά κιβώτια και παλέτες. Μέσω της οργανωμένης συλλογικότητας και αυτή η μεγάλη καταστροφή ξεπεράστηκε.
Με μεγάλη χιονόπτωση ξεκίνησε η αποστολή του Συνεταιρισμού για τη σύναψη συμφωνίας συνεργασίας με την CARREFOUR – MAΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ στα Χάνια Πηλίου στις 30.01.2006 για την ένταξη των μήλων στην «ποιοτική οδό», αφού είχαν προηγηθεί και έντονες συζητήσεις για ενσήμανση των μήλων και των συσκευασιών με τα λογότυπα του Συνεταιρισμού. Πραγματοποιήθηκε εκδήλωση παρουσία 142 ατόμων, ενώ όλη η αντιπροσωπεία του Συνεταιρισμού κατέφθασε με το εκχιονιστικό μηχάνημα μπροστά, που άνοιγε τον δρόμο.
Μέσα από τα παραπάνω, που είναι μόνο ελάχιστα από τα εκατοντάδες συμβάντα που καταδεικνύουν τις δυσκολίες του χειμώνα στη περιοχή, αποδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος της συλλογικότητας, αλλά και η αποτελεσματικότητα που της προσδίδει την εμπιστοσύνη των συμμετεχόντων παραγωγών. Άλλωστε όπως αναφέρεται και σε αποσπάσματα του αρχείου αλληλογραφίας Συνεταιρισμού με την τράπεζα στις 05.06.1929 «Ο Συνεταιρισμός επιβλήθηκε στον τόπο μας ως δημιούργημα ανάγκης (…). Με αφοσίωση περιβάλλουν τον Συνεταιρισμό τόσοι συνέταιροί μας (…). Επιτεύχθηκαν τιμές για τα προϊόντα των μελών ασυγκρίτως ανώτερες από του εμπορίου».
Κεντρική φωτό: Η μεταφορά των μήλων τη δεκαετία του ’30
Φωτό: Βαγγέλης Τσιάμης
Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το ψηφιακό αρχείο του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς Πηλίου, προσφορά κατοίκων της περιοχής
